NARRATIVA GALEGA DE POSGUERRA: REALISMO POPULAR (A. FOLE) E REALISMO FANTÁSTICO (A. CUNQUEIRO)

NARRATIVA DE POSGUERRA. PRESENTACIÓN

En 1939 acabou a Guerra Civil que consolidou un Estado que suprimiu as autonomías e que puxo como única lingua o castelán. Pero aínda así apareceron algúns poemarios en galego e Filgueira Valverde redactaba o folleto chamado “O gaiteiro de Lugo”. No ano 1949 creou a editorial dos Bibliofilos Gallegos que publicaría a primeira novela longa da posguerra.

A LINGUA GALEGA ASOMA A ORELLA EN 1949

Un ano despois de que Filgueira Valverde creara a editorial dos Bibliofilos Gallegos outros galeguistas decidiron crear a Editorial Galaxia. A esta editorial debémoslle o primeiro gran dicionario, unha importante gramática, unha revista científica en galego que aínda existe hoxe e sobre todo a explosión dunha gran creación literaria.

EDITORIAL GALAXIA

ÁLVARO CUNQUEIRO
 Alistán, odemo oveiro

Animación en plastilina baseada nun texto de Álvaro Cunqueiro. Alistán é un demo que sofre un grave desaxuste intestinal, o que lle produce o rexeitamento dos habitates do bosque. Para resolver o seu cheirento problema, Alistán vai ao médico que lle receita o consumo exclusivo de ovos de galliña, sempre que non o pille o sacristán de Seixido.

Si o vello Sinbad volvese ás illas: fragmentos lidos por Gustavo Pernas (4,51 min.) e Paco Martín (2,33 min.).
 

Merlín e familia: fragmentos lidos por Carlos Mella (1,43 min.), Xavier Alcalá (1,05 min.) e Estíbaliz Espinosa (2,36 min.)


Os outros feirantes: fragmento lido por Nacho Taibo. Duración: 3,43 min. 


Dona do corpo delgado: lectura do poema "Soedade primeira" feita por Laura Caveiro. Duración: 1,53 min. 

Herba aquí e acolá: poemas lidos por Teresa Seara ( 1,51 min.) e Antón Dobao ( 1,09 min.)




A orella dereira de Antón de Leivas. Capítulo da serie da TVG "Os outros feirantes" baseada en "semblanzas" de Álvaro Cunqueiro. Director: Xosé Cermeño. Protagonizado por Santiago Ramos. Rodado en Camariñas
http://www.linguagalega.org/literatura/posguerra/espazonarrativapos/espazonarrativapos.htm


FOLE

O tesouro

Os lobos


Os difuntos falaban castelao

Curtametraxe de animación stop motion baseada nun relato do libro A lus do candil de Anxel Fole, dirixida e animada por Virginia Curiá e Tomás Conde. 

Na noite de defuntos nunha vila galega, unha rapaza foxe da súa casa co seu mozo para prometérense amor eterno. Esa mesma noite os veciños escoitan unhas misteriosas voces que no cemiterio falaban en castelán.

O cadaleito, curtametraxe sobre o relato "A caixa de morto"


"O documento": lectura de fragmentos deste relato de Á lus do candil realizada por Carlos Vázquez. Duración: 3,12 min. 





Interpretación cinematográfica do capitulo "A arrasadeira" do libro "Os biosbardos", de Eduardo Blanco Amor.

LITERATURA S. XX: AS VANGARDAS (1900-1930)

PRESENTACIÓN VANGARDAS

Renovación RADICAL das linguaxes de todas as expresións culturais.

ORIXE:
 Naceron como resposta á fonda crise das artes que se deu naqueles anos.
 Pretenden reflectir as novas formas de vida moderna.
 Vontade de explorar novos camiños.
 Difusión das ideas a través de MANIFESTOS.
 Movementos diferentes / PERO trazos comúns:
 Oposición ás vellas formas.
 Procura de novos camiños expresivos
 Creación de técnicas novas (imaxes, colaxes, caligramas, etc., etc.).

FUTURISMO: Marinetti (1909)
Manifesto do futurismo
Reflectir o mundo moderno: exalta a velocidade, as máquinas, o perigo, a audacia.
Discurso esencial e libre.

CUBISMO: Guillaume Apollinaire
Pintura (Picasso): formas xeométricas; colase.
En literatura: caligramas (“pintar con palabras”).
Imaxes visuais (mediante a disposición tipográfica dos versos) e distorsións sintácticas para reflectir a libre reconstrución da realidad e.

CREACIONISMO: Vicente Huidobro
Eliminar o anecdótico e descritivo.
Carácter antinarrativo.
Antisentimentalismo.
Romper a secuencia temporal lóxica: instantaneísmo e simultaneísmo.
Humor e ironía.
Ortografía expresiva: caligramas, etc. .
-Presenta afinidades co Cubismo e coincide no esencial co Ultraísmo.

DADAÍSMO: Tristan Tzara (1916)
Negación de todo, revolta contra a sociedade e a cultura do momento.
Caos.

SURREALISMO: André Breton (1924)
Cuestiónase os valores establecidos e manifesta un forte compromiso político.
En literatura: escrita automática, humor, absurdo, elementos oníricos (= relativo ós soños).
En relación coas teorías de Freud.

AS VANGARDAS EN GALICIA
 Fonda renovación literaria, sobre todo, poética:
 O manifesto Máis Alá! (do poeta Manuel Antonio e o pintor Álvaro Cebreiro).
 Revistas (Alfar, Ronsel, Papel de Color, Cristal, Resol, Yunque).
 Pintura (Carlos Maside, Torres, Laxeiro, Seoane, Souto, Colmeiro).

A XERACIÓN DE 1925 

IMAXINISMO (HILOZOÍSMO):
Luís Amado Carballo:
-Proel -O galo
- Paisaxe humanizada.
+métrica sinxela.
Imaxes vangardistas

NEOTROBADORISMO
-Fermín Bouza Brey: Nao senlleira
-Álvaro Cunqueiro: Cantiga nova que se chama ribeira.
Recupera as estruturas formais e mesmo temáticas da lírica medieval.

VANGARDISMO
- Álvaro Cunqueiro: Mar ao norde (~cubismo) / Poemas do si e do non (~surrealismo)
-Manuel Luís Acuña: Fírgoas
-Manuel Antonio: De catro a catro (~creacionismo). Asume as propostas dalgúns movementos de vangarda.

MANUEL ANTONIO: o poeta galego máis anovador PORQUE rompe co pasado poético galego e busca novas técnicas, por ex.: emprega o versolibrismo, anovadores efectos visuais para compoñer a páxina poética (é dicir, sangrados, caligramas, etc.), rompe coas coordenadas espazo-temporais usadas ata o momento e usa as diversas técnicas e novas implantadas polos distintos ismos das vangardas europeas (especialmente o ultraísmo e o creacionismo). Este autor é o exemplo galego máis claro da rebeldía futurista que proliferou en Europa nos primeiros anos do século XX.
O manifesto Máis Alá!, De catro a catro.

RAFAEL DIESTE: a renovación da prosa. Relatos: Dos arquivos do trasno, teatro: A fiestra valdeira. 

http://asvangardas.blogspot.com.es/

https://cadernodelingua.wordpress.com/2008/04/01/as-vangardas-artisticas/


MANS Á OBRA....

INTENTÁMOLO???…!!!

O obxectivo desta actividade céntrase en sintetizar os principais aspectos que caracterizan o movemento artístico de vangarda nas primeiras décadas do século  XX e ofrecer unha base sinxela e clara que nos permita comprender as actitudes e as formas do movemento artístico contemporáneo.

TAREFAS EN GRUPO

1. Realizar unha presentación que proporcione a información necesaria sobre as vangardas (definición, cronoloxía, principais movementos: orixe, manifestos, autores, exemplos de obras)

2. Explicación breve dos principais recursos creativos utilizados polos movementos de vangarda e creación de textos propios.

Grupo 1: Futurismo

·       Literatura vangardista: cadáver exquisito (aínda que usado tamén polos surrealistas):

http://88.27.243.197/aulaz/CAST/WQ-CT-WT/JCadaverExquisito/JCadaverExquisito.html

http://www.elfloridobyte.com/alquitara/131/cadver-exquisito-mecnica-2-de-3

-Página en inglés sobre el Futurismo: http://www.unknown.nu/futurism/


Grupo 2: Cubismo

·       Literatura vangardista: Caligramas.

Página oficial de Apollinaire. En francés: http://www.wiu.edu/Apollinaire/


Algunos caligramas de Apollinaire: http://www.ubu.com/historical/app/index.html

Grupo 3: Surrealismo

·       Literatura vangardista: Escritura automática.

http://www.andrebreton.galeon.com

Grupo 4: Dadaísmo

·       Literatura vangardista: poema dadaísta.

http://thales.cica.es/rd/Recursos/rd99/ed99-0055-01/poemadada.html

Grupo 5: Creacionismo

·       Literatura vangardista: greguerías

-Página sobre Ramón Gómez de la Serna, uno de los principales introductores de las Vanguardias en España: http://www.ramongomezdelaserna.net/


-Página homenaje a Ramón, con greguerías organizadas por temas: http://www.geocities.com/greguerias/


-Página sobre Vicente Huidobro, el otro gran introductor del Creacionismo en España: http://www.uchile.cl/cultura/huidobro/


Grupo 6: Ultraísmo

·       Literatura vangardista: linguaxes musicales (o “gíglico” e a “jitanjáfora”)

https://www.youtube.com/watch?v=c58RLkjA-3U

https://www.youtube.com/watch?v=qQQtIdfGI1g

http://giglico.blogspot.com.es/2010/11/que-es-el-giglico.html

http://cortazario.blogspot.com.es/2011/02/el-lenguaje-giglico.html

http://www.terapiatanguera.com.ar/Notas%20y%20articulos/gliglico.htm

http://etimologias.dechile.net/?jitanja.fora

-Linguajes musicais: gíglico e jitanjáfora:

http://www.terapiatanguera.com.ar/Notas%20y%20articulos/gliglico.htm

E, ademais, como enlace interesante para conseguir imaxes que ilustren a presentación ou traballo escrito, a seguiente páxina, que trata os movementos de vangarda desde o punto de vista da arte:

http://www.spanisharts.com/history/del_impres_s.XX/arte_sXX/vanguardias1/introdvanguard.html


TAREFA INDIVIDUAL

Valéndote do libro de texto, do blog de clase e destoutro blog: http://asvangardas.blogspot.com.es/, realiza un mapa mantal/ visual think sobre os diferentes movementos de VANGARDA e as súas características, autores representativos, obras… así como incluír un apartado no que consten as Vangardas en Galicia.

Podes facelo a man ou ordenador pero neste caso debes imprimilo e incluílo no teu caderno.

- O contido: nun mapa mental relacionamos ideas, non as explicamos.

- A selección: antes da elaborares o mapa cómpre que elixas os termos nos que se debe centrar a atención.

- A xerarquización: tes que ordenar os conceptos por orde de importancia ou inclusividade xa que deben estar dispostos indo do xeral ao particular.

- O impacto visual: unha vez que xa sabes o que queres que apareza e en que orde debes pensar na forma de representalo da forma máis simple e asemade atractiva (podes facelo en forma de visual thinking). 

- A presentación: agora xa estás en condicións de comezar coa elaboración definitiva do teu mapa, non esquezas que a orde e a limpeza son requisitos indispensables en calquera traballo académico.

ROMANTICISMO. AUTORES

ROMANTICISMO_VEO_PIENSO_ME_PREGUNTO




BÉCQUER

MODELO COMENTARIO TEXTO



MISERERE- BÉCQUER

LARRA- EL DÍA DE LOS DIFUNTOS

ESPRONCEDA_ CANCIÓN DEL PIRATA

DON JUAN TENORIO <RESUMEN

DON JUAN TENORIO - ZORRILLA - FRAGMENTO

ZORRILLA

DON JUAN TENORIO. ESCENA DEL SOFÁ

ESPRONCEDA

LA DESESPERACIÓN - ESPRONCEDA

LARRA

VARIEDADES LINGÜÍSTICAS DO GALEGO

Unidade e variantes do galego

Todas as linguas teñen distintas formas de falarse: unha estudante, un mariñeiro e unha médica, falando galego, falan os tres unha mesma lingua mais non falan os tres igual. Cada persoa utiliza palabras, expresións e formas de pronunciar diversas. Quen cres que usará con maior frecuencia expresións como "tocar fondo", "navegar contra corrente" ou "dar bandazos"? Quen terá como habituais na súa lingua termos do estilo de "molar", "guapo" (no sentido de bo) ou "malote"? E quen cres que en lugar de dicir "ter gases" pode usar a expresión "sufrir de meteorismo"?.

Ás distintas maneiras de falar unha mesma lingua chamámoslles variedades ou variantes lingüísticas e débense a diversos factores ou causas:

• a época histórica: por exemplo, na actualidade non se fala o galego igual que na Idade Media ou hai 200 anos.

• o lugar: non se fala o mesmo, poñamos por caso, en Ourense (onde se di por exemplo irmao ou luz) ca en Vigo (onde esas mesmas palabras se pronuncian irmán e lus)

• os estudos e a profesión da persoa que fala: unha persoa sen formación académica ou unha con formación.

• a utilización concreta que se fai da lingua, é dicir, con quen falamos e para que o facemos: non falamos exactamente o mesmo cando nos diriximos aos colegas no patio de recreo ca cando o facemos na clase diante dunha profesora ou cando lle pedimos algo aos pais.

Esas distintas maneiras de falar non son incorrectas; ao contrario, non sería normal que todos falásemos igual en todas as circunstancias.

En resumo, as variedades dunha lingua son as seguintes:

diacrónicas ou históricas	as que dependen do período da historia
diatópicas ou dialectos	as que teñen que ver co lugar xeográfico onde se fala a lingua
diastráticas ou niveis	as que se deben á formación e profesión da persoa que fala
diafásicas ou rexistros	as que se orixinan pola utilización concreta que facemos da lingua.

 

Actividade

Aquí tes dous pequeniños exercicios para axudarche a lembrar o que acabas de ler.

Esta curta é un bo exemplo de que a falta de dominio dunha variedade lingüística ás veces convértese nunha verdadeira barreira para a comunicación humana.

Os Bolechas. "Gatiños, ghatiñas, gatíos. Xeitos de falarmos galego"

ACTIVIDADES VARIEDADES

Os rexistros

As variedades contextuais ou rexistros son debidos a diversas causas; entre outras, ás seguintes:

• a relación entre as persoas que falan: dúas persoas amigas falan entre si de xeito distinto a como o farían se estivesen entre xente descoñecida; se falamos na casa, cos nosos familiares directos, non o facemos igual ca se estamos na consulta do médico ou no despacho da directora.
• o tema de que se fala: segundo sexa o tema usamos distintas palabras máis precisas ou máis xenéricas; se falamos dunha dor que temos no ventre diremos que nos doe a "barriga"; pola contra nunha lección de ciencias sobre o corpo humano falaremos de "abdome".
• o uso da lingua oral ou da lingua escrita: esta adoita ser máis coidada e elaborada que a lingua oral, máis espontánea.

Tendo en conta estes e outros factores distinguimos dous rexistros:

Formal	Coloquial ou Informal
Pronuncia máis coidada	Pronuncia máis espontánea, por exemplo con supresión de fonemas: en lugar de "para" úsase pa; en lugar de imos para adiante > imos pa diante.
Vocabulario preciso e variado Uso de termos técnicos	Léxico menos variado. Uso frecuente de frases feitas Uso de palabras "comodín", é dicir, que adquiren diversos significados segundo o caso: cousa, chisme, aquelar...
Pronunciación de acordo coa lingua común ou estándar	Pronunciacións e formas dialectais: seseo, formas rematadas en -ao en palabras como irmao etc.
Emprégase nas clases, nos medios de comunicación, en moitos traballos etc.	Úsase nas conversas de familia e de amizade; en xeral, cando se fala con persoas de confianza e en grupos reducidos.

Lembra: debes saber alternar os dous rexistros segundo a situación na que esteas.

Actividade de lectura 1

Fun tamén violinista. Non, muller, non tocaba. Eu só amagaba nun anuncio de televisión. E ainda che cobrei bastante por non facer nada! Porque a min, a min o que me gusta é rascar a barriga. Aqui parezo moi aplicado pero eu, bah, se puidera non traballar. Traballar moito non é bo para o corpo. Dígocho eu. Pedín a baixa permanente pola urticaria e case me botan fóra da mutua por desvergonzado. Ai, que mal lle pareceu, que mal lle pareceu, non me quero acordar... Para que vira que son boa persoa expliqueille que era voluntario de Protección Civil. Vaia, só para o fútbol e para os concertos de verán. Pasas de balde! Ás veces dan un bocata e coñeces xente. Fuches ao concerto de Fito & Fitipaldis? Soldadito marinero, conociste a una sireeeeenaaaaa.

Rosa Aneiros: Ás de bolboreta (adaptación)

Despois de leres atentamente o texto anterior e anotares no teu caderno as palabras que non coñezas co seu significado, usando o dicionario, debes explicar se consideras que este texto é dun rexistro formal ou coloquial. No botón seguinte podes ver unha serie de preguntas que poden valerche de axuda para a resposta. Podes comezar por respondelas.

Actividade de lectura 2

"HOUBO entre os beduínos de Arabia un gran señor, un sayyid, que salientou pola súa bondade e pola súa xenerosidade. O home, que gobernaba a tribo dos Banû 'Amir, era respectado como un califa entre os seus. Malia a súa riqueza, non lograba ser feliz porque había algo do que se sentia privado: desexaba un filio herdeiro que perpetuase a súa estirpe. Logo de moitos rogos, Alá satisfixo o seu desexo cun precioso neno a quen chamou Quays.
O rapaz, fermoso como a lúa chea, medrou nun ambiente de luxo e comodidade. Gustáballe extraordinariamente o estudo e axiña se converteu nun dos mellores discípulos do seu mestre. A aprendizaxe era rápida e fecunda ata que algo máis poderoso que os libros absorbeu toda a súa atención. Ela chamábase Layla. Era unha rapariga esvelta coma un ciprés. Os seus ollos de gacela poderían traspasar mil corazóns cunha soa ollada e cun só pestanexo daria aniquilado a todo un exército. A sombra escura do pelo non agochaba a beleza dun rostro que irradiaba luz ata cegar aos mais escépticos espectadores. Quays e Layla namoraron perdidamente..."

Rosa Aneiros: Ás de bolboreta

1. Como clasificas este texto, no rexistro coloquial ou no formal?

2. Localiza expresións do texto que xustifiquen a túa resposta.

3. Poderías dar algunha equivalencia desas mesmas expresións no outro rexistro?

Se precisas axuda para comezar preme no botón seguinte.

Actividade

Unha característica do rexistro coloquial é a abundancia en frases feitas. Aquí tes dez desas expresións; serache doado relacionalas co seu significado.

Despois de realizar o exercicio, escolle cinco desas expresións e escribe un texto onde as utilices correctamente. 

Analicemos as variantes dialectais do galego: VARIEDADES DATÓPICAS OU XEOGRÁFICAS Pero que é o que nos une a todos os falantes dun mesmo idioma?

Para escoitar as variantes xeográficas ou diatópicas que presenta o galego en diversas zonas que non pertencen á Comunidade Autónoma de Galicia traemos aquí varios vídeos. O galego quie vas a escoitar serían dous exemplos do galego do denominado bloque oriental: Para a zona de Asturias do Eo-Navia: Para a zona do Bierzo e as Portelas en León e Zamora: Podemos ver outro dos fenómenos dilectais máis característicos: a gheada Outro dos fenómenos do galego occidental é o seseo: TEXTOS SONOROS ILG.USC DIALECTOLOXÍA ACTIVIDADES INTERACTIVAS DIALECTALISMO TAREFA DOCUMENTO 1: MAPAS DE TRAZOS DIALECTAIS ACTIVIDADES A PARTIR DO DOCUMENTO 1: 1. Despois de mirar os mapas deste documento, indica cal dos trazos dialectais do galego é decisivo na configuración dos tres bloques dialectais.  DOCUMENTO 2: VARIEDADES XEOGRÁFICAS GALEGO ACTIVIDADES A PARTIR DO DOCUMENTO 2: 1.  Despois de mirar a presentación, elabora un esquema (mapa) coas características dialectais máis destacadas de cada un dos bloques lingüísticos do galego. Delimita as isoglosas Pon exemplos DOCUMENTO 3: Arquivo sonoro de Galicia. A NOSA FALA. BLOQUES E ÁREAS LINGÜÍSTICAS DO GALEGO  NAVEGA POLOS BLOQUES LINGÜÍSTICOS ACTIVIDADES A PARTIR DO DOCUMENTO 3: 1. Comenta os trazos dialectais presentes nos seguintes etnotextos do BLOQUE OCCIDENTAL: 1983-Marín: Muiñeira 1985-Mazaricos: Cousas do demo 1986-Tomiño: Varios textos 1995-Ribeira: A pesca no banco sahariano 2. Comenta os trazos dialectais presentes nos seguintes etnotextos do BLOQUE CENTRAL: 1975-Allariz: O rato do monte e o rato do muíño 1984-Vilalba: O falar fino 1995-Chantada: Vacacións en Ibiza 3. Comenta os trazos dialectais presentes nos seguintes etnotextos do BLOQUE ORIENTAL: 1976-A Veiga (Asturias): Os movementos asociativos no campo 1984-Candín (León): Varios textos 1990-Lubián (Zamora): Varios textos 1990-Hermisende (Zamora): Varios textos DOCUMENTO 4: MAPA DAS ÁREAS LINGÜÍSTICAS DO GALEGO (Pódese ver a maior resolución aproximando a lupa) ACTIVIDADES A PARTIR DO DOCUMENTO 4: 1. Axudándote do documento 4, indica a que áreas lingüísticas pertencen os textos comentados no documento 3. MÁIS…. DOCUMENTO 5: WEBQUEST DIALECTOLOXÍA DOCUMENTO 6: RECOLLIDA ORAL 1.  Grava varias persoas da túa contorna falando e analiza os seus trazos dialectais.